Εθισμός στο Διαδίκτυο και τα Παιχνίδια μέσω Η/Υ:
Υπάρχει Σχέση με την Επιθετικότητα στα Παιδιά και τους Εφήβους;
Από το 1995 και μετά υπάρχουν διαμάχες σχετικά με το κατά πόσο ο εθισμός στο διαδίκτυο υφίσταται ως διαταραχή και αν πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στα επίσημα εγχειρίδια Διαγνωστικών Κριτηρίων. Συνήθως έχει σχέση με την ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια που παίζονται online και παρουσιάζει ομοιότητες με τον παθολογικό τζόγο. Υπάρχουν επίσης πολλές έρευνες που προσπαθούν να συσχετίσουν τη βία που υπάρχει στα βιντεοπαιχνίδια με την επιθετική συμπεριφορά σε πραγματικές συνθήκες καθημερινής ζωής.
Στην Ελλάδα, σχετική έρευνα για χρήση και κατάχρηση του διαδικτύου από τους εφήβους δείχνει ότι ο πιο συχνός λόγος χρήσης του διαδικτύου είναι τα παιχνίδια και ένα μεγάλο ποσοστό (26%) χρησιμοποιεί το διαδίκτυο καθημερινά, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό (8%) ασχολείται για πάνω από 20 ώρες εβδομαδιαίως. Τα αποτελέσματα δείχνουν επίσης θετικές συσχετίσεις με τη διάσπαση προσοχής, την παραβατικότητα και τις δυσλειτουργικές σχέσεις με συνομηλίκους.
Ποια είναι όμως τα είδη των videogames-online games; Μία πρώτη κατηγορία είναι τα «Παιχνίδια πλοηγού» (π.χ. το κλασικό PacMan και παιχνίδια τράπουλας), τα οποία μοιάζουν με τα κλασικά επιτραπέζια παιχνίδια και παρόλο που είναι εθιστικά, δεν προάγουν την επιθετικότητα αλλά είναι απλώς ένας τρόπος να περνά ευχάριστα η ώρα. Μία δεύτερη κατηγορία είναι τα «Παιχνίδια στρατηγικής-αθλητικά» (π.χ. παιχνίδια πυροβολισμού, αγώνες ταχύτητας, ποδόσφαιρο), τα οποία είναι εξέλιξη των παραδοσιακών παιχνιδιών πολέμου και αθλητικών παιχνιδιών. Αν και υπάρχει αναμέτρηση και συναγωνισμός, αρκετά από αυτά τα παιχνίδια έχουν κατηγορηθεί για τη βιαιότητα τους & την εμφάνιση των χαρακτήρων.
Τέλος τα «Παιχνίδια εικονικού/αφηγηματικού κόσμου πολλαπλών παικτών» διαφέρουν από τα υπόλοιπα online παιχνίδια γιατί συμμετέχουν πολλοί παίκτες ταυτόχρονα σε ένα μεμονωμένο παιχνίδι, ενώ το παιχνίδι συνεχίζεται ακόμα και αν ένας συγκεκριμένος παίκτης αποχωρήσει. Είναι εξέλιξη των παραδοσιακών παιχνιδιών ρόλων. Ο ήρωας υποδύεται κάποιο ρόλο φανταστικού χαρακτήρα σε έναν τρισδιάστατο κόσμο με χιλιάδες παίκτες και δημιουργεί ή ακολουθεί ιστορίες. Είναι πολύ γοητευτικά για το μέσο έφηβο χρήστη, ιδιαίτερα δημοφιλή στα internet café, υπάρχει πολύωρη ενασχόληση των χρηστών και πολλές συζητήσεις για θέματα του παιχνιδιού.
Οι έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν ότι την ώρα που ο χρήστης παίζει ένα παιχνίδι στο διαδίκτυο είναι ενεργό το κέντρο ευχαρίστησης/ευφορίας του εγκεφάλου, ενώ διπλασιάζεται η παραγωγή ντοπαμίνης. Υπάρχει δηλαδή εγκεφαλική δραστηριότητα παρόμοια με αυτή που παρατηρείται με τη χρήση διεγερτικών ουσιών, κατά συνέπεια υπάρχει πιθανότητα ‘εθισμού’.
Δεν εθίζονται βέβαια όλοι οι χρήστες, είναι επομένως σημαντικό να γνωρίζουμε ποια είναι τα πιθανά συμπτώματα στο παιδί. Μερικά από αυτά είναι: αδυναμία οριοθέτησης/διακοπής του παιχνιδιού, συνεχής επιμήκυνση του χρονικού διαστήματος ενασχόλησης, προσπάθεια να ασχολείται με αυτό με κάθε τρόπο (π.χ. λέγοντας ψέματα), μείωση της κοινωνικής ζωής και προβλήματα στη σχολική επίδοση, συναίσθημα ικανοποίησης και ευφορία όταν βρίσκεται μπροστά στον υπολογιστή, ατέλειωτες συζητήσεις σχετικά με το κομπιούτερ και σχετικές έρευνες/αγορές. Επίσης μπορεί να υπάρχουν ανεπιτυχείς προσπάθειες ελέγχου της χρήσης, αδυναμία ρεαλιστικού προσδιορισμού προτεραιοτήτων, ελλιπής ύπνος και κούραση, μείωση φυσικής δραστηριότητας, θυμός, νευρικότητα, κατάθλιψη, έλλειψη ενδιαφέροντος όταν δεν έχει πρόσβαση, σχετικά όνειρα, ακούσιες κινήσεις.
Πορίσματα ερευνών δείχνουν σχέση ανάμεσα στην ενασχόληση με βίαια παιχνίδια και την επιθετικότητα. Αυτό όμως αφορά μόνο στην συστηματική και όχι την περιστασιακή ή σύντομη χρήση και δεν σημαίνει ότι κάθε παιδί που παίζει βίαια παιχνίδια γίνεται επιθετικό. Επομένως το κυρίαρχο ερώτημα είναι εάν προκαλεί ή ενισχύει την επιθετική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων, ή μήπως βοηθά στην εκτόνωση των επιθετικών τάσεων αποτρέποντας την έκφρασή τους στις διαπροσωπικές σχέσεις; Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φυσιολογικά αναπτυσσόμενο παιδί δεν γίνεται πιο επιθετικό, αν και προϋπάρχουσες επιθετικές τάσεις μπορεί να ενισχυθούν. Η δε ιδέα της ‘εκτόνωσης’ αφορά περισσότερο στους φυσιολογικούς ενήλικες. Είναι ενδιαφέρον πάντως ότι τα περισσότερα παιχνίδια που απευθύνονται σε εφήβους εμπεριέχουν βία (υπάρχει άραγε σχέση με τη γενικότερη ‘αναστάτωση’ της εφηβείας;).
Οπωσδήποτε πάντως χρειάζεται προσοχή στην κατάχρηση του διαδικτύου από παιδιά και έφηβους χρήστες, καθώς υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τους υγιείς ενήλικους χρήστες. Τα παιδιά έχουν ευαίσθητο νευρικό σύστημα, βιώνουν ισχυρή ένταση και συναίσθημα φόβου, δεν έχει ολοκληρωθεί η γνωστική και ηθική ανάπτυξη τους, δυσκολεύονται να διακρίνουν τη διαφορά φανταστικού-πραγματικού, να κατανοήσουν την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφοράς και να θέσουν προτεραιότητες. Επίσης, ενώ τις βίαιες ταινίες και τις βίαιες σκηνές στην τηλεόραση απλώς τις παρακολουθούν και εξοικειώνονται με αυτές, στα παιχνίδια απαιτείται ενεργός συμμετοχή και εξουδετέρωση των αντιπάλων. Αν δεχτούμε λοιπόν ότι η παρακολούθηση βίας ευνοεί τον μιμητισμό, η συμμετοχή σε παιχνίδια παρέχει και εικονική εξάσκηση!
Είναι όμως σημαντικό να θυμόμαστε ότι υπάρχουν παράγοντες μέσα στην οικογένεια που μειώνουν την πιθανότητα επιθετικής συμπεριφοράς όπως: συναισθηματική ασφάλεια & αποτελεσματική επικοινωνία, συνεργατικά πρότυπα συμπεριφοράς και όρια στη συμπεριφορά όλων των μελών. Βασική είναι η ενημέρωση των γονέων και των εκπαιδευτικών, ώστε να ενημερώσουν το παιδί τόσο για τα οφέλη όσο και για τους κινδύνους του διαδικτύου, που συμπεριλαμβάνουν την έκθεση σε χυδαία γλώσσα και απειλές, την παροχή προσωπικών πληροφοριών καθώς και συναλλαγές παιδιών-ενηλίκων. Η καλύτερη δε προφύλαξη / πρόληψη των κινδύνων της κατάχρησης, είναι η ενίσχυση του κλίματος εμπιστοσύνης και αποδοχής ώστε οτιδήποτε να συζητιέται άνετα με γονείς και εκπαιδευτικούς.
Η παρέμβαση σε περίπτωση κατάχρησης πρέπει να είναι έγκαιρη, να χαρακτηρίζεται από συνέπεια και σταθερότητα και να τεθούν ξεκάθαρα και λογικά όρια. Είναι σημαντικό να αποδεχτούμε και να τονίζουμε τα θετικά της χρήσης του υπολογιστή, να υπάρχουν συζητήσεις, ανταλλαγή απόψεων και πληροφόρηση αντί για συνεχή πίεση και αρνητισμό που προκαλούν αντίδραση στο παιδί. Προσέχουμε να μη στηρίζουμε οικονομικά την κατάχρηση και να προτρέπουμε τη συμμετοχή σε άλλες δραστηριότητες χωρίς άγχος και πανικό, καθώς είναι μία φάση που θα περάσει, μοιραία θα επέλθει κορεσμός. Δείχνουμε κατανόηση και εμπιστοσύνη, αλλά υποστηρίζουμε ψύχραιμα τον περιορισμό της χρήσης. Σε δύσκολες περιπτώσεις είναι αναγκαία η επίσκεψη των γονέων στον ειδικό.
Τέλος, να μην ξεχνάμε τα πολλά οφέλη της χρήσης του διαδικτύου και τα θετικά των σχετικών παιχνιδιών. Ανάμεσα σε άλλα, παρέχουν μια ευκαιρία για περιπέτεια, μυστήριο, φαντασία, που το παιδί έχει ανάγκη στο πλαίσιο της φυσιολογικής ανάπτυξης. Παρέχουν επίσης τη δυνατότητα εκπλήρωσης στόχων, ψυχολογικής ανταμοιβής και κατά συνέπεια αύξησης της αυτοπεποίθησης. Επιπλέον το διαδίκτυο είναι ένα πολύ καλό μέσο πρόσληψης πληροφοριών και εξάσκησης δεξιοτήτων και είναι εξάλλου ένας σύγχρονος τρόπος κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
© ΤΖΙΝΑ ΧΟΝΔΡΟΥ, Μ.Sc.
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Κεφάλαιο στο βιβλίο "Ανακαλύπτοντας την Ψυχή του Παιδιού μου", εκδόσεις Πορφύρα, Αθήνα 2008.
