Όταν υπάρχουν αδέλφια σε μια οικογένεια, είναι συνηθισμένες οι ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ τους: τα μεγαλύτερα παιδιά νιώθουν ότι τα μικρά παίρνουν όλη την προσοχή και τη φροντίδα των γονέων, ενώ τα μικρότερα νιώθουν ότι τα μεγαλύτερα μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν και έχουν περισσότερα προνόμια.
Τα προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ αδελφών υπάρχουν σε όλες τις ηλικίες και σε όλων των ειδών τις οικογένειες ανά τον κόσμο, έτσι συχνά αποτελούν μεγάλο ‘πονοκέφαλο’ για τους γονείς και πηγή αρνητικών συναισθημάτων για τα παιδιά.
Προτού εστιάσουμε στις δυσκολίες των αδελφικών σχέσεων, ας αναφέρουμε τα ιδιαίτερα σημαντικά θετικά της ύπαρξης αδελφών:
- Τα παιδιά κάνουν μεταξύ τους παρέα, μαθαίνουν το ένα από το άλλο, αλληλοϋποστηρίζονται και μεγαλώνοντας μπορεί να εξελιχθούν σε πολύ καλούς φίλους.
- Μια καλή μεταξύ τους σχέση μειώνει τα συναισθήματα μοναξιάς και ανασφάλειας στην ενήλικη ζωή καθώς συνεχίζουν να νιώθουν ότι ανήκουν σε μια ‘οικογένεια’.
Συχνά όμως η ζήλεια οδηγεί σε συγκρίσεις, καυγάδες, απογοήτευση, θυμό και δημιουργείται δυσάρεστο κλίμα μέσα στην οικογένεια. Η ζήλεια υποκινείται από πραγματικά γεγονότα (π.χ. ο αδελφός παίρνει καλύτερους βαθμούς στο σχολείο), αλλά τροφοδοτείται και διογκώνεται από τις σκέψεις που γίνονται (π.χ. εγώ είμαι άχρηστη), τις ερμηνείες που δίνονται (π.χ. ο αδελφός μου είναι εξυπνότερος), τις αντιδράσεις των άλλων (π.χ. η μαμά λέει: ‘αχ, να έμοιαζες έστω και λίγο στον αδελφό σου!....»). Τι θα μπορούσε λοιπόν να γίνει για να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση;
Για να μπορούμε να βελτιώσουμε τις σχέσεις μεταξύ των παιδιών μας, είναι καλό καταρχάς να σκεφτούμε τις σχέσεις με τα δικά μας αδέλφια, που αποτελούν άλλωστε ένα πρότυπο για τις σχέσεις μεταξύ των δικών μας παιδιών.
- Σκεφτείτε πως είναι φυσικό να νιώθουμε μια μικρή ζήλεια για τα επιτεύγματα των αδελφών μας. Αυτή όμως μπορεί να λειτουργήσει σαν κίνητρο για να πετύχουμε και εμείς οι ίδιοι, αντί να αποτελεί πηγή ανασφάλειας και συναισθημάτων κατωτερότητας.
- Θυμηθείτε πως ο κάθε άνθρωπος έχει ξεχωριστά ταλέντα και ικανότητες. Μπορούμε λοιπόν να ενισχύσουμε τα δικά μας δυνατά σημεία αντί να μπαίνουμε στην παγίδα της σύγκρισης με τα αδέλφια μας. Αποκτώντας έτσι περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, μπορούμε να είμαστε περήφανοι τόσο για τα αδέλφια μας όσο και για τον εαυτό μας παρά τις μεταξύ μας διαφορές.
- Εάν νιώθουμε ότι οι γονείς μας έκαναν ή κάνουν διακρίσεις, μπορούμε να τους μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας ή να τα εκφράσουμε σε άλλους κοντινούς μας ανθρώπους που μας εκτιμούν και νοιάζονται για εμάς. Η συζήτηση βοηθά να εκτονώσουμε τα αρνητικά συναισθήματα και ίσως να δούμε τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική γωνία, αντί να αναμασάμε τις δικές μας σκέψεις.
Από την πλευρά του γονέα τώρα, τι μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε τις σχέσεις μεταξύ των παιδιών μας;
1. Καταρχάς είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και να μην ακυρώνουμε ή θεωρούμε ακατάλληλα τα συναισθήματα των παιδιών μας. Αν το παιδί είναι θυμωμένο, χρειάζεται να κατανοήσουμε αυτό το θυμό και να του πούμε ‘καταλαβαίνω ότι είσαι θυμωμένος επειδή...’. αντί να του πούμε ‘δεν ντρέπεσαι να θυμώνεις με τον αδελφό σου;’
2. Συχνά οι καυγάδες μεταξύ αδελφών δεν γίνονται για μια συγκεκριμένη αιτία, αλλά για να κερδηθεί η προσοχή των γονέων, ή λόγω ανάγκης για επιβεβαίωση (π.χ. είμαι ανώτερος από τον αδελφό μου ή είμαι πιο δυνατός). Ας αναρωτηθούμε λοιπόν μήπως κάνουμε συγκρίσεις ανάμεσα στα παιδιά και έτσι ενισχύουμε αυτές τις ανάγκες. Η σύγκριση (π.χ. ‘Είδες τι βαθμούς έφερε ο αδελφός σου;’) ενισχύει τη ζήλεια χωρίς να βελτιώνει τη συμπεριφορά που επιθυμούμε να αλλάξουμε. Ας εστιάζουμε λοιπόν μόνο σε αυτή τη συμπεριφορά του ίδιου του παιδιού χωρίς αναφορά στο τι κάνουν τα αδέλφια. Είναι επίσης καλό να επαινούμε το παιδί για αυτό που είναι και όχι πάντα για αυτό που κάνει.
3. Κάθε παιδί εξάλλου είναι μοναδικό και έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρίσματα. Δε χρειάζεται να προσπαθούμε να φερθούμε το ίδιο σε όλα μας τα παιδιά (π.χ. ίδια δώρα, ίδιες δραστηριότητες) αλλά να εκτιμήσουμε τη διαφορετικότητα του καθενός. Είναι ο καλύτερος τρόπος να μειώσουμε το αίσθημα της αδικίας και της άνισης μεταχείρισης δείχνοντάς του ότι κατανοούμε το πόσο ξεχωριστό είναι.
4. Είναι επίσης καλό να περνάμε κάποιο χρόνο με κάθε παιδί χωριστά, κάνοντας πράγματα που του αρέσουν. Δεν είναι υποχρεωτικό να συμμετέχει στις ίδιες δραστηριότητες που απολαμβάνουν τα αδέλφια του. Ούτε είναι καλό να επιμένουμε να συμπεριλαμβάνει τα αδέλφια του στις δικές του δραστηριότητες. Κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη να είναι μόνος του κάποιες φορές και να νιώσει ελεύθερος από την παρουσία των συγγενικών προσώπων.
5. Όπως και δεν είναι υποχρεωτικό να μοιράζεται τα πάντα με τα αδέλφια του. Είναι σίγουρα σημαντικό να ξέρει ότι ανήκει σε μια οικογένεια και να τονίζουμε ότι τα αδέλφια και οι γονείς είναι οι δικοί του άνθρωποι που το αποδέχονται και το στηρίζουν. Όμως η οικογενειακή ενότητα και ομόνοια δε σημαίνει πως όλα ανήκουν σε όλους. Κάθε παιδί δικαιούται να έχει τα δικά του πράγματα στην κατοχή του και να τα χειρίζεται όπως επιθυμεί.
6. Μην παρεμβαίνετε στους συνηθισμένους καυγάδες τους και αφήστε τα να βρουν την άκρη μόνα τους. Μην υποθέτετε ποιος φταίει για τον καυγά παίρνοντας το μέρος του ενός παιδιού. Αν ο τσακωμός μας ενοχλεί μπορούμε να πάμε σε ένα άλλο δωμάτιο ή να πούμε στα παιδιά να πάνε αλλού να τσακωθούν χωρίς να υπονοήσουμε ποιος φταίει λέγοντας π.χ. ‘άσε ήσυχο επιτέλους τον αδελφό σου’. Αν δυσκολεύονται να διαχειριστούν τους καυγάδες βοηθήστε τα να αποκτήσουν δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων. Αν χρειαστεί να παρέμβετε ακούστε και αναγνωρίστε τα συναισθήματα κάθε παιδιού προτού συμβάλλετε στην εξεύρεση λύσης.
7. Τέλος, μιλήστε με κάθε παιδί και συζητήστε τα θέματα που σας απασχολούν σε σχέση με τα αδέλφια του. Συχνά τα παιδιά γνωρίζουν καλύτερα από τους γονείς τι απασχολεί ή πως νιώθουν τα αδέλφια. Έπειτα τέτοιες συζητήσεις διευκολύνουν την κατανόηση και αποδοχή των αδελφών και ενισχύουν την καλή επικοινωνία μέσα στην οικογένεια. Να μη ζητάμε όμως υποχωρήσεις από το κάθε παιδί για χάρη του άλλου (συχνά στην προσπάθεια μας να προστατεύσουμε το μικρότερο παιδί, το μεγαλύτερο νιώθει αδικημένο ή επιβαρυμένο με υποχρεώσεις). Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε παιδί έχει πιθανώς διαφορετικό φύλο και ηλικία, σίγουρα διαφορετική προσωπικότητα και κατά συνέπεια διαφορετικές δυνατότητες, ανάγκες, επιθυμίες.
© ΤΖΙΝΑ ΧΟΝΔΡΟΥ, M.Sc.
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ για τη Σύγχρονη Οικογένεια", τεύχος 56, Ιούνιος-Ιούλιος 2008
